[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wlewała w życie, a śmierci blade przybytki rozjaśniała promieniami nadziei.
Do cerebralnych natur, jak Hadryan, prosta ta nauka nie łatwo mogła trafić i przystęp znaleść
otwarty. Cerebralnym zaś nawskróś był ten cesarz, którego czoło i twarz całą poorała myśl, a nie
uczucie, którego głowa po szalonych, twardych lub pełnych energii popiersiach innych cesarzy
naznaczona jest jakby myśli bladością i myśli przesytem.
Cerebralność Hadryana ujawnia się w różnych wybitnych rysach, między innemi i w tym, ze cesarz
ten nigdy nie posiadał wiernego i stałego przyjaciela. Przyczyną tego musiało być jakieś
niedomaganie uczucia, jakiś sceptycyzm, ktory w zawiązkach toczył poczynające się związki i
rozwojowi ciepła przeszkadzał. Cokolwiek mu o przyjaciołach doniesiono, chętnie tego słuchał,
powiada jego biograf i ta przystępność dla bajek i gadek wielkomiejskich psuła potem i rozrywała
wszelkie stosunki. Wobec niższych starał się on zawsze o popularność i chętnie przychylał ucha do
ich wyznań i mowy, przed wyższymi i równiejszymi ani sam serca nic otwierał, ani do otwartości
nie zachęcał. Obcowanie z tamtymi zapewniało mu poklask u masy i błogie uczucie, że się spełnia
cywilizacyjną misyę  voluptatem humanitatis, jak się autor rzymski pięknie wyraża, poufałości i
ściślejszej przyjaz
ni nie pożądał ani potrzebował. Powiernik póz
niejszego cesarza, Marka
Aureliusza, Cornelius Fronto, wyraz
nie powiada, że Hadryana czcił i w mowach publicznych
sławił, ale nie kochał, bo dla tego uczucia potrzebna ufność wzajemna i zażyłość. Ręka zaś w rękę
z chłodem względem ludzi szło za to namiętne przywiązanie do zwierząt, do koni i psów, któremi
cesarz się pieści!, którym stawiał grobowce i pisał epitafy, głoszące ich zalety. Rys to aż nadto
zrozumiały u człowieka, który w gruncie był melancholikiem i pessymistą, a sławiąc psa mówił
zarazem bliz
niemu, że wobec niego na takie tony się nic zdobędzie, boby mu zbrakło natchnienia i
ciepła.
Ciepła tego też nie starczyło na miłość. Mamy u Hadryana zbłąkania i wybryki zmysłowe, o
głębszem uczuciu nie słyszymy; wobec żony Sabiny zrywał się on na sceny zazdrości, bo
cesarzowa dozwalała, jak się zdaje, wobec siebie na poufalenia dworzan, które obrażały godność
cesarską, ale harmonii nigdy tu nie było, ani porozumienia lepszego. Hadryan skarżył się na jej
szorstkość i przekorność, mówił, że gdyby był prywatnym człowiekiem, w rozwodzie szukałby był
ratunku. Człowiek ten, wokoło którego ani ciepło ro
dzinne, ani ciepło przyjaz
ni nie zakwitło, wystąpił jednak w r. Z. gorącą mową pogrzebowa po
śmierci swojej świekry Matidyi, a z fragmentów, dotąd zachowanych, dochodzą nas odgłosy drżące
takiem uczuciem, do jakiegośmy w ustach Hadryana nie przywykli ().%7łe go w Rzymie nie lubiano,
po tem wszystkiem przypuszczać się godzi, a stwierdzają to objawy opinii po jego zgonie: w
senacie takie panowało rozdrażnienie, że chciano zmarłego odsądzić od chwały apoteozy, od
zaliczenia w poczet bóstw Rzymu i tylko zabiegi następcy na tronie, Marcusa Antoniusa,
przeprowadziły te pośmiertne hołdy. Na brak tej sympatyi składały sin rozmaite przyczyny, o
których w dalszym ciągu pomówić nam jeszcze przyjdzie, przyczyniał się dalej w wielkiej mierze
kosmopolityczny nastrój cesarza. Ten Graeculus na tronie Cezarów, władający językiem Hellenów
z początku lepiej niż łacińskim, żyjący ciągle zasobami i natchnieniami greckiego ducha,
rozmiłowany w Palladzie Ateńskiej, nawet skarłowaciałym epigonom hartownych kwirytów
wydawać się musiał dziwacznym i nieswojskim. Ale to, co u Rzymian uchodziło za obłęd i
zboczenie, nam, obejmującym następnych wieków dzieje, może się przedstawić w kształcie faktu
wielkiej dziejowej doniosłości, Z Hadryanem stanął u szczytu imperyum władzca, który w osobie
swej zespolił obydwie cywilizacyę panujące współczesnego świata, do zbliżenia się i spójni tych
dwóch cywilizacyi stanowczo się. przyczynił i równał tem drogi innemu posiewowi, który
niebawem na szerokich niwach rzymskiego państwa bujnym miał zejść plonem. Dla ognisk tych
cywilizacyj, ich tworów i kierunków, ma on żywy interes, otacza je troskliwą opieką, i to tłómaczy
w części życie artystyczne i prądy literackie ówczesnej epoki. Ten dyletant na tronie Cezarów,
który wszystkim muzom naraz chce służyć i wszystkim hołdy składać, ma zupełny fanatyzm dla
sztuki i pi
()Por. Hadriani laudatio Matidiae ed. Dehner. Nieuwied .
śmiennictwu, zamierza on w całej pełni roztoczyć ich chwale i tu chwalą czasy swoje uświetnić, a
ponieważ grunt nie jest już urodzajnym ani dla wielkich myśli i koncepcyi, ani dla wielkich pisarzy
i artystów, zakłada on cieplarnie prawdziwe dla talentów lub mierności, w których artystyczne i
literackie rzemiosło ma się rozwijać. Produkcya na niektórych polach staje się rzeczywiście bujna,
ale gdy się przystąpi do rachunku, ile przytem wchodziło w grę rzetelnego natchnienia, o ile świat
uczuć lub myśli wzbogaconym został, rachunek ten nie wypadnie obficie. Starożytność pogańska
chciała teraz oddać w sztuce i poezyi ostatni pokłon swoim ideałom, pocałunek pożegnaniu złożyć
Muzom na czole; w tym pocałunku jednak było coś lodowatego, bo te ideały były już tylko
wspomnieniem, z których iskier zamarłych, wywołać było niepodobnem. Wspaniała powłoka [ Pobierz całość w formacie PDF ]