[ Pobierz całość w formacie PDF ]

drugie, że może istnieć jako podmiot fizyczny. Szczytem tej niewoli jest fakt, że już tylko
w charakterze robotnika może utrzymać się jako podmiot fizyczny i że robotnikiem jest
już tylko jako podmiot fizyczny.
(Wyobcowanie robotnika w jego przedmiocie wyraża się według praw ekonomicznych w
ten sposób, że im więcej robotnik produkuje, tym mniej może konsumować, im więcej
tworzy wartości, tym bardziej staje się bezwartościowy, wzgardzony, im piękniejszego
kształtu jest jego produkt, tym bardziej kaleki jest robotnik, im bardziej cywilizowany
jego produkt, tym bardziej barbarzyński staje się on sam, im bardziej rośnie potęga
pracy, tym bardziej bezsilny staje się robotnik, im większej inteligencji wymaga praca,
tym bardziej tępy i ujarzmiony przez przyrodę staje się sam robotnik).
Ekonomia polityczna zataja wyobcowanie zawarte w istocie pracy przez to, że nie
rozpatruje bezpośredniego stosunku między robotnikiem (pracą) a produkcją. Bo w
istocie rzeczy praca stwarza cuda dla bogatych, a dla robotnika nędzę. Wznosi pałace, a
dla robotnika nory. Stwarza piękno, a robotnika czyni kaleką. Zastępuje pracę
maszynami, ale część robotników wprzęga na powrót w jarzmo barbarzyńskiej pracy, z
drugiej zaś części robi maszyny. Tworzy bogactwa duchowe, a robotnikowi niesie tępotę
i kretynizm.
Bezpośrednim stosunkiem pracy do jej produktów jest stosunek robotnika do
przedmiotów jego produkcji. Stosunek bogacza do przedmiotów produkcji i do samej
produkcji jest tylko konsekwencją tamtego stosunku. I potwierdza go. Tę drugą stronę
rozpatrzymy póz
niej.
Kiedy więc pytamy, na czym polega istota stosunku pracy, to pytamy o stosunek
robotnika do produkcji.
Dotychczas rozpatrywaliśmy wyobcowanie, alienację robotnika tylko od jednej strony,
mianowicie jego stosunek do produktów własnej pracy. Ale wyobcowanie ujawnia się
nie tylko w końcowym wyniku, lecz i w samym akcie produkcji, w samej działalności
produkcyjnej. Jakże robotnik mógłby przeciwstawiać się produktowi swej pracy jako
czemuś obcemu, jeśliby w samym akcie produkcji nie dokonywało się jego
samowyobcowanie? Produkt jest przecież tylko podsumowaniem działalności, produkcji.
Jeżeli więc produktem pracy jest alienacja, to i sama produkcja musi być alienacją
czynną, alienacją czynności, czynnością alienacji. W wyobcowaniu przedmiotu pracy
podsumowuje się tylko wyobcowanie, alienacja w czynności samej pracy.
Na czym więc polega alienacja pracy?
Po pierwsze na tym, że praca jest dla robotnika czymś zewnętrznym, tzn. nie należy do
jego istoty, że wobec tego robotnik nie potwierdza się w swojej pracy, lecz zaprzecza, nie
czuje się zadowolony, lecz nieszczęśliwy, nie rozwija swobodnie energii fizycznej i
duchowej, lecz umartwia swe ciało i rujnuje się duchowo. Robotnik czuje się zatem sobą
dopiero poza pracą, a w procesie pracy nie czuje się sobą. Czuje się swobodnie, gdy nie
pracuje, a gdy pracuje, czuje się skrępowany. Toteż praca jego nie jest dobrowolną, lecz
narzuconą, jest pracą przymusową. Nie jest ona zaspokojeniem potrzeby pracy, lecz
tylko środkiem do zaspokojenia potrzeb poza nią. Jej obcość uwidacznia się wyraz
nie w
tym, że gdy tylko nie ma przymusu fizycznego czy jakiegoś innego, człowiek ucieka od
niej jak od zarazy. Praca zewnętrzna, praca, w której człowiek się alienuje, to składanie
w ofierze siebie samego, umartwianie się. Wreszcie zewnętrzny w stosunku do robotnika
charakter pracy uwidacznia się w tym, że nie jest ona jego własnością, lecz własnością
kogoś innego, że do niego nie należy, że nie należy on w procesie pracy do samego
siebie, lecz do kogoś innego. Podobnie jak w religii własna aktywność fantazji ludzkiej,
ludzkiego mózgu i ludzkiego serca wywiera wpływ na jednostkę niezależnie od niej, tzn.
jako siła obca, boska czy diabelska, tak i działalność robotnika nie jest jego własną
działalnością. Należy do kogoś innego, jest utratą samego siebie.
Dochodzi więc do tego, że człowiek (robotnik) odczuwa jako nieprzymuszone tylko
swoje funkcje zwierzęce, jedzenie, picie i płodzenie, co najwyżej jeszcze mieszkanie,
ubieranie się itd., i w swych funkcjach ludzkich czuje się tylko zwierzęciem. To, co
zwierzęce, staje się ludzkie, a to, co ludzkie, zwierzęce.
Co prawda, jedzenie, picie, płodzenie itd. to również funkcje prawdziwie ludzkie.
Jednakże w abstrakcji, która odrywa je od pozostałej działalności ludzkiej i czyni
ostatecznym i wyłącznym celem głównym, mają charakter zwierzęcy.
Rozpatrzyliśmy akt wyobcowania praktycznej działalności ludzkiej, pracę, od dwóch
stron. 1. Stosunek robotnika do produktu pracy jako do obcego przedmiotu, który nad
nim panuje. Stosunek ten jest zarazem stosunkiem do zewnętrznego świata zmysłowego,
do przedmiotów przyrody, jako obcego świata, który mu się wrogo przeciwstawia. 2.
Stosunek pracy do aktu produkcji w procesie pracy. Stosunek ten jest stosunkiem
robotnika do jego własnej działalności jako do działalności obcej, nie należącej do niego.
Działalność jako pasywność, siła jako niemoc, płodzenie jako trzebienie, własna fizyczna
i duchowa energia robotnika, jego życie osobiste - bo czymże jest życie jeśli nie
działalnością - jako działalność zwrócona przeciwko niemu samemu, niezależna od
niego, nie należąca do niego. Samowyobcowanie jak powyżej wyobcowanie rzeczy.
Musimy teraz wyprowadzić z obu poprzednich jeszcze trzecie określenie pracy
wyobcowanej.
Człowiek jest istotą gatunkową nie tylko dlatego, że praktycznie i teoretycznie czyni
swym przedmiotem gatunek, zarówno własny, jak i gatunek pozostałych rzeczy, lecz
również dlatego - a to jest tylko inny wyraz tej samej rzeczy - że odnosi się do siebie
samego jako do istniejącego, żyjącego gatunku, że odnosi się do siebie jako do istoty
uniwersalnej i dlatego wolnej.
%7łycie gatunkowe, zarówno człowieka, jak i zwierzęcia, polega pod względem
fizycznym, po pierwsze, na tym, że człowiek (jak i zwierzę) żyje przyrodą nieorganiczną,
a im uniwersalniejszy jest człowiek od zwierzęcia, tym uniwersalniejszy jest zakres
przyrody nieorganicznej, którą żyje. Tak jak pod względem teoretycznym rośliny,
zwierzęta, kamienie, powietrze, światło itd. stanowią część świadomości ludzkiej, bądz

jako przedmioty przyrodoznawstwa, bądz
jako przedmioty sztuki -jego duchową
przyrodę nieorganiczną, duchowy pokarm, który musi dopiero przygotować do spożycia
i przetrawienia - tak i pod względem praktycznym stanowią część ludzkiego życia i
ludzkiej działalności. Fizycznie człowiek żyje tylko tymi produktami przyrody, a
występują one w postaci pożywienia, opału, odzieży, mieszkania itd. Uniwersalność [ Pobierz całość w formacie PDF ]